Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 6. maddesi anlamında bir suç isnadıyla karşılaşan her birey, kanunla önceden kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme önünde yargılanma hakkına sahiptir. Adil yargılanma hakkının güvence altına alınabilmesi için, her şeyden önce ortada AİHS’nin 6. maddesinin gereklerine uygun bir “mahkemenin” bulunması gerekir. Bu türden bir mahkemenin olmazsa olmaz nitelikleri arasında “kanunla önceden kurulmuş “bağımsızlık ve tarafsızlık” vardır. Eğer kanunla önceden kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme yoksa adil yargılanma hakkının güvence altında olduğundan da söz edilemez.
OHAL ilan edilmeden hemen önce 140 Yargıtay üyesi, asgari yasal güvencelere uyulmadan gözaltına alınıp tutuklanmış, 23 Temmuz 2016 tarihli Kanunla da Yargıtay’ın tüm üyelerinin üyelikleri sonlandırılmıştır.
OHAL döneminde kabul edilen birçok Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Yargıtay’ın yapısı değiştirilmiş, bazı daireler ilk derece mahkemesi olarak yetkilendirilmiştir.
680 sayılı KHK ile Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay üyeleri ile HSYK üyelerinin yargılanacakları mahkemeler yeniden belirlenmiştir.
Aynı KHK ile ilk ve ikinci derece mahkemelerde görevli hâkim ve savcılar, askeri hakimler, vali ve kaymakamların da yargılanacakları mahkemeler değiştirilmiştir (680 s. KHK m. 1-7, 8, 14 ve 15). Bu değişiklikler sonrası birçok üst düzey yargıç ve bürokratın yargılanacağı mahkeme, Yargıtay ilgili ceza dairesi olarak öngörülmüştür.
6 Ocak 2017 tarihinde Resmî Gazetede yayınlanan 680 sayılı KHK, 30 günlük süre içerisinde (TBMM İçtüzüğü m. 128) TBMM tarafından onanmamış, tam bir yıl iki ay iki gün sonra 8 Mart 2018 tarihinde Resmî Gazetede yayınlanan 7072 sayılı Kanun ile onanmıştır.
Bu değişiklik tek başına kanunla önceden kurulmuş mahkeme önünde yargılanma hakkını (AY m. 37) ihlal ettiği gibi, aşağıda detaylı olarak belirtilen somut olay ve olgular dikkate alındığında, Yargıtay ceza daireleri (özellikle 8, 9 ve 16. Ceza daireleri) ile Yargıtay Ceza Genel Kurulu, “kanunla önceden kurulmuş, bağımsız ve tarafsız mahkeme” niteliklerinden yoksundur.
Bu nedenle, 15 Temmuz 2016 sonrası Yargıtay ilgili ceza dairesinin ilk derece mahkemesi sıfatı ile yaptığı yargılamalar ve Ceza Genel Kurulunun temyiz mercii olarak verdiği kararlar adil yargılanma hakkını (AİHS m. 6) ihlal eder.
Tüm bu hususlara ilişkin olarak, HRD Hukuk Komisyonu adına Yönetim Kurulu Üyesi Av. Fatih Şahinler tarafından hazırlanan YARGITAY’IN “KANUNLA ÖNCEDEN KURULMUŞ, BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ MAHKEME” NİTELİKLERİNDEN YOKSUN OLUŞUNA DAİR RAPOR’a bu linkten ulaşabilirsiniz.
(*) Bu rapor 20 Temmuz 2019 tarihinde tamamlanmıştır.